Het vliegveld onder vuur

Na het vertrek van de vele vliegtuigen richting het oosten om tegen Rusland ingezet te worden, bleven een paar Ju.88’s en Do 215’s van KG30 over. De nachtjagers van 1/NJG2 beven ook gestationeerd op Gilze-Rijen. In September van 1941 werden weer veel vliegtuigen op de basis gestationeerd, wat weer veel vliegbewegingen tot gevolg had. Het was een komen en gaan van Geschwaders en Staffels wat tot gevolg had dat er vele verschillende type vliegtuigen op Gilze-Rijen gestaan hebben. Enige type vliegtuigen uit de periode 41/43 waren: Ju.33, Ju.52, Ju.88, Me.109, Me.110, Do.215, He.111, He.177, Fw.109, Do.23, Do.217, Do.24, Fw.189, Siebel.204 en zelfs buitgemaakte Engelse en Amerikaanse vliegtuigen.

Voor de Duitsers was Gilze-Rijen een enorm belangrijk vliegveld, de ligging ten opzichte van Engeland was goed, het waarschuwingssysteem van kamp Bisam had zijn nut bewezen, en de vele mogelijkheden die de basis had voor de training van piloten en waarnemers was optimaal. Dat verklaart ook de vele verschillende type vliegtuigen die er gestationeerd waren. Er waren dagen bij met meer dan honderd take-off en landingen.

Veel Engelse en Amerikaanse bombardementsvluchten naar Duitsland hadden hun vliegroute in de omgeving van Gilze-Rijen. De nachtjagers stegen bijna iedere avond op om deze geallieerde vliegtuigen aan te vallen. De geallieerde bommenwerpers hadden een escorte van jachtvliegtuigen bij zich, zodat vele luchtduels werden uitgevochten in de omgeving van Gilze-Rijen. Het gevolg was dat er van beide partijen vele vliegtuigen neergeschoten werden. Vaak voordat de grote stroom geallieerde bommenwerpers de kust bereikte werd het vliegveld al aangevallen door geallieerde jachtvliegtuigen om te voorkomen dat Duitse jagers konden opstijgen. De meeste van deze Duitsers jagers waren van het type Me.109.

Een van de meest gewaagde luchtaanvallen uit de Tweede Wereldoorlog was de geallieerde aanval op de Roerdammen genaamd Operatie Chastise. Met deze aanval wilde men drie dammen in het Ruhrgebied vernietigen. In de nacht van 16 op 17 mei 1943 stegen in Engeland drie formaties met Lancaster bommenwerpers op van in totaal negentien vliegtuigen geladen met een speciaal ontworpen mijn.

Fliegerhorst Gilze-Rijen, deel IIII

       Vliegveld in oorlogstijd

De bommenwerpers vlogen precies over Gilze-Rijen op weg naar de Dammen. Twee van de drie dammen werden vernietigd wat de Duitse industrie grote schade toegebracht door de overstromingen die het gevolg hiervan waren. De elektriciteit voorziening was voor een groot gedeelte van Duitsland uitgevallen en vernietigd. Van de negentien vliegtuigen die tijdens de aanval werden ingezet kwamen er acht niet terug doordat ze op de heen of terugweg door de Duitsers werden neergehaald of om andere reden neerstortte. Boven Gilze-Rijen werd zelfs één van de Lancaster door de luchtafweer van de basis neergeschoten wat veel schade veroorzaakte op het vliegveld. Het ging om Lancaster ED865 AJ-S, van het 617 Squadron. De Lancaster werd gevlogen door Pilot Officer Louis Burpee. Op de heenweg raakte het toestel rond 02.00 uur van koers en vloog zeer laag en te dicht langs Gilze-Rijen. Ondanks dat het luchtafweer van de basis niet genoeg tijd had om de Lancaster in het vizier te krijgen zorgde de felle zoeklichten van  

de basis ervoor dat de piloot verblind raakte en een aantal bomen raakte waarop de Lancaster zich in de grond boorde. Het toestel explodeerde en enkele seconden daarna gevolgd door de explosie van de mijn. Het toestel zou op een midden gedeelte van het vliegveld neer zijn gekomen.

De bemanning van deze Lancaster;

Pilot P/O. Lewis Johnstone Burpee, DFM, RCAF

Sgt. Guy Pegler, RAF

Sgt.Thomas Jaye, RAFVR

Fl/Sgt. James Lamb Arthur, RCAF

P/O. Leonard George Weller, RAFVR

Sgt. William Charles

Sgt. Arthur Long, RAFVR

W.O.2 Joseph Gordon Brady, RCAF

De andere Lancasters die verloren gingen waren; Lancaster ED864 AJ-B, Lancaster ED925AJ-M, Lancaster ED937 AJ-Z, Lancaster ED887 AJ-A, Lancaster ED927 AJ-E, Lancaster ED934 AJ-K, Lancaster ED910 AJ-C.

In de zomer van 1943 hadden de geallieerden ingezien dat de vele bombardementsvluchten op Engeland vanaf Gilze-Rijen afkomstig waren. Dit resulteerde in meer aanvallen op het vliegveld vanaf de zomer van 1943, wat weer tot gevolg had dat de Duitsers meer en meer jachtvliegtuigen van het type Me.109 op het veld stationeerde. In Augustus ’43 stonden meer dan 50 Me.109’s gestationeerd op Gilze-Rijen. In de middag van 19 Augustus 1943 bombardeerden de Amerikanen van de 41ste Combat Bombardments Wing, 303 Bombardment Group (H) onder missie No.61 met 38 B17 bommenwerpers het vliegveld. Ieder toestel was beladen met 42 bommen van 100 pond waarvan in de eerste aanvalsvlucht de meeste bommen in de noordoosthoek van het vliegveld vielen. Bij de tweede aanvalsvlucht vielen de bommen midden op het veld. Doordat het zomer was en veel mensen op de akkers aan het werk waren om de oogst binnen te halen vielen in de omgeving van Hulten vele doden en gewonden. Talloze boerderijen werden vernield en beschadigd.

Op 20 Oktober van 1943 was er een tweede grote aanval van de Amerikanen op Gilze-Rijen. Met 20 B-17 bommenwerpers van wederom het 303 BG(H) vielen ze onder missie No.79 het vliegveld aan. Eigenlijk was de missie een bombardement op de stad Duren in Duitsland maar door gebeurtenissen op de heen vlucht werd besloten om van de oorspronkelijke opdracht af te zien en de bommenlading voor een ander doel te gebruiken. Het werd of vliegveld Woensdrecht of vliegveld Gilze-Rijen. Men besloot gezien hun positie Gilze-Rijen te bombarderen en al snel werd door de bomafwerper naar het doel gezocht. Het lukte echter niet om Gilze-Rijen door het dikke wolkendek goed te kunnen identificeren waardoor enkele toestellen besloten hun bomlading niet afwerpen. Sommige toestellen deden dit ondanks het slechte zicht op het doel toch, maar ze vergisten zich en bombardeerde schijnvliegveld Kamerun. Opnieuw was de burgerbevolking het slachtoffer waarbij doden en gewonden vielen en veel huizen en boerderijen beschadigd raakte.

De Engelsen hadden een andere tactiek, zij stuurde één of twee vliegtuigen (‘intruders’) naar Gilze-Rijen. Die probeerde ongezien zoveel mogelijk schade toe te brengen door zich ’s nachts te mengen tussen de landende en opstijgende vliegtuigen om dan plotseling het vuur te openen. Het afweergeschut rond en op het vliegveld kon niets doen, bang om de eigen vliegtuigen te raken. Door deze ‘intruder’ aanvallen gingen veel Duitse vliegtuigen verloren maar de infrastructuur van de vliegbasis leed weinig schade. Deze had meer schade opgelopen bij eerdere bombardementen. De Engelsen gebruikte voor deze aanvallen Hurricane jachtvliegtuigen. Op 4 December 1943 werden verschillende aanvallen op Gilze-Rijen uitgevoerd door Engelse Hurricane en Typhoon jachtvliegtuigen en Amerikaanse Thunderbolt P-47 jachtvliegtuigen. Ze kwamen op een hoogte van drie meter aanvliegen en schoten op alles dat op het vliegveld stond om zoveel mogelijk schade aan te richten aan installaties en geparkeerde vliegtuigen. Het waren snelle wendbare jachtvliegtuigen die in kleine groepjes opereerden. Doordat ze zo laag vlogen waren ze moeilijk waar te nemen door de Duitse radarposten en door het luchtafweergeschut dat op en rondom de vliegbasis stond. Op verschillende dagen in December van 1943 waren dit soort toestellen boven Gilze-Rijen actief. Op 23 December bijvoorbeeld toen 92 Thunderbolts van wederom de Amerikaanse 303 Bombardment Group Gilze-Rijen aanvielen. Hierbij bombardeerden twee squadrons de basis d.m.v duikvluchten terwijl één squadron voor escorte en beveiliging zorgde. In Januari van 1944 gingen de Amerikanen op een nog grote schaal aanvallen uitvoeren op Gilze-Rijen.

Op 4 Januari gingen vanuit Engeland vier Typhoons richting Gilze-Rijen voor een verrassingsaanval. Afzonderlijk van elkaar vlogen ze naar Nederland en eenmaal de kust gepasseerd vlogen ze samen op boomtop hoogte richting het vliegveld. Daar aangekomen zagen de piloten opstijgende en dalende vliegtuigen van de Duitsers. Ze gingen direct in de aanval en vernietigden verschillende Duitse toestellen. Twee Donier Do.217 bommenwerpers werden tijdens de landing neergeschoten en een Junkers Ju.88 bommenwerper vol geladen met bommen werd op de startbaan in brand geschoten. Door de ontploffingen die daarop volgde was de startbaan dagen buiten gebruik.

Door de vele aanvallen op het vliegveld werden vele burgers uit de omgeving ingezet voor herstelwerkzaamheden. Het was een levensgevaarlijk werk waar de Duitsers verplicht burgers en krijgsgevangenen voor inzette. Veel burgers zijn door deze verplichte tewerkstelling op het vliegveld het slachtoffer geworden van de vele aanvallen, maar velen hadden geen keus, ze werden zo van de straat geplukt en te werk gesteld om herstelwerkzaamheden te verrichten. Weigeren had geen zin of men werd gelijk op transport gezet naar Duitsland. De bombardementsvluchten vanaf Gilze-Rijen op Engeland gingen gewoon door, onder andere met de Donier Do.217 als meest gebruikte toestel.

Op 31 Januari van 1944 was er wederom een grote Geallieerde aanval op het vliegveld met maar liefst 209 toestellen, waarvan er 134 dienstdeden als escorte voor de met bommen beladen bommenwerpers. Door dit bombardement werd veel schade aangericht op het vliegveld en gelukkig vielen er weinig bommen buiten het vliegveld. In Rijen en Hulten werden enkel een paar huizen beschadigd en onder de bevolking vielen geen slachtoffers. De burgers waren op tijd naar hun schuilplaatsen gevlucht. Het was voor de burgerbevolking die in de buurt van het vliegveld woonden en werkten een angstige tijd. Veel mensen zijn in die tijd naar elders verhuisd, uit angst voor verdere luchtaanvallen.

Door de aanvallen van jachtbommenwerpers dachten de burgers dat het bombarderen op grote hoogte voorbij was, maar op 10 Februari 1944 kwamen de Amerikanen wederom om het vliegveld van grote hoogte te bombarderen. Toen wierpen 24 B-24 Liberators hun bomlading af boven het vliegveld maar ook daarbuiten. Vanuit het noorden komend bombardeerden ze het veld maar ook het centrum van het dorp Gilze, waarbij veel schade werd aangericht en er doden onder de burgerbevolking te betreuren waren. Door het bombardement raakte twee van de drie startbanen op het vliegveld volkomen onbruikbaar en het zou nog weken duren voordat alle landingsbanen weer bruikbaar waren voor vliegverkeer.

Op 20 en 22 Februari van 1944 waren er weer aanvallen met Amerikaanse en Engelse toestellen. Toen was er een nieuw type bommenwerper in gebruik, namelijk de B-26 ‘Maurander’. Zestig toestellen van dit type bombardeerde toen het vliegveld in noord-zuid richting zonder een bom buiten het veld te laten vallen. Tussen deze grote bombardementen door gingen de aanvallen van de ‘Intruders” gewoon door, zodat het veld van 20 tot 22 februari bijna onophoudelijk werd bestookt. De verwarring bij de Duitsers was groot en de schade was aanzienlijk.

Door al deze aanvallen verplaatste de Duitsers veel toestellen richting Duitsland en naar vliegveld Twente in oost Nederland. Op 18 April kwam een tiental Do.217 bommenwerpers op Gilze-Rijen aan die samen met de hier gestationeerde toestellen in de nacht van 18 op 19 April een aanval zouden uitvoeren op Engeland. Deze aanval was geen succes want 14 toestellen gingen verloren, waarvan er één tijdens het opstijgen door een Engelse nachtjager werd neergeschoten. In de nacht van 22 April vond een groot offensief plaats door de geallieerden. Grote formaties Amerikaanse bommenwerpers gingen richting Duitse industrie gebieden. Op de terugweg werden dertien B-24’s neergehaald. Enkele uren later gingen de Engelsen met 1000 bommenwerpers richting Duitsland en verwoeste vervolgens de stad Düsseldorf. De Engelsen verloren hierbij 40 toestellen. Doordat deze grote aantallen vliegtuigen over Nederlands gebied kwamen kregen de burgers weer hoop dat het tij aan het keren was in het voordeel van de geallieerden.

Op 2 Mei verscheen er boven Gilze-Rijen een nieuw toestel te weten een P-51 Mustang jachtvliegtuig. 30 van deze toestellen bestookte het vliegveld met raketten en hun boordwapens. Veel Engelse en Amerikaanse aanvalsvluchten op Duitsland kwamen over Gilze-Rijen en het afweergeschut haalde zo nu en dan een geallieerde bommenwerper naar beneden. Op 24 mei was Gilze-Rijen alweer het doelwit waarbij 23 B-17’s hun bommen lieten vallen op het vliegveld.

Het jaar 1943 tot aan de zomer van 1944 waren dus twee jaren met vele aanvallen op het Duitse vliegveld. Het bombarderen van de basis vanaf grote hoogte was niet altijd succesvol, maar de Intruders daarentegen waren dat wel. Het was een verschrikkelijke periode voor de burgerbevolking die rondom het vliegveld leefde met veel dood en verderf.